Wie kan googelen, weet hoe je betrouwbare informatie vindt. Toch? En fake news herkennen kan toch iedereen? Helaas, niets is minder waar. Digitale informatievaardigheden is niet voor niets één van de vier domeinen van digitale geletterdheid. Het internet staat boordevol informatie, echt én nep. Het is niet eenvoudig om altijd de juiste informatie eruit te filteren. Wanneer ben je eigenlijk informatievaardig? En fake news, weet jij wat het is en hoe je het kunt herkennen?
Een doolhof aan informatie
Zoeken op internet is een dagelijkse bezigheid geworden, ook voor kinderen. Zodra je een zoekopdracht hebt ingevoerd in Google, moet je uit de miljoenen websites een selectie maken. Sommige websites vallen meteen af, maar er blijven er heel veel over waarvan je denkt dat er goede en juiste informatie op staat. Om deze selectie goed te kunnen maken, is het van belang dat je informatievaardig bent.
Digitale informatievaardigheden zijn vaardigheden die helpen bij het zoeken, vinden, beoordelen en verwerken van online informatie. Als je op dit gebied vaardig bent, ben je beter bestand tegen nepnieuws en desinformatie. Daarnaast helpen deze vaardigheden je om goede online informatie te vinden voor bijvoorbeeld een werkstuk op school of om de juiste wasmachine voor een goede prijs te vinden. Door de enorme hoeveelheid informatie die online te vinden is, kun je makkelijk verdwalen en nog erger: de verkeerde bronnen gebruiken. Stel tijdens het het zoeken van informatie de juiste vragen en laat zien dat je informatievaardig bent:
- Hoe formuleer ik een goede zoekvraag?
- Wat staat er precies in de tekst?
- Van wie is de informatie afkomstig?
- Hoe weet je of de informatie betrouwbaar is?
- En waar zoek je als er niets op internet te vinden is?
Cashen door clicks
Fake news, in het Nederlands nepnieuws, is misleidende en onjuiste informatie, die wordt verspreid om verschillende redenen. De voornaamste reden om nepnieuws te verspreiden is het verdienen van geld. Hoe meer clicks, hoe meer geld de makers krijgen. Dit wordt clickbait genoemd. Door een bericht te voorzien van een pakkende en sensationele kop, lopen de nieuwsmakers binnen. Lekker cashen door onze clicks dus. Daarnaast wordt er ook bewust nepnieuws gemaakt om de meningen van de burgers te beïnvloeden, bijvoorbeeld tijdens de verkiezingscampagnes.
Nepnieuws komt in vele vormen voor: van een nieuwsbericht op het internet, een (deepfake)video of een gemanipuleerde afbeelding. Nepnieuws is zeker geen uitvinding van de 21ste eeuw, maar door de opkomst van sociale media wordt nepnieuws tegenwoordig veel sneller verspreid. Iedere burger met een internetverbinding is mediamaker, wat betekent dat we allemaal nieuws kunnen creëren. Zonder tussenkomst van een redacteur, die het nieuws checkt op waarheid, verschijnt er sneller en makkelijker nepnieuws online.
Waarom klikken we dan toch?
In de huidige maatschappij gaat alles snel, zo ook de de manier waarop we informatie beoordelen. We vinden het steeds lastiger om stil te staan en kritisch naar informatie te kijken. Na het lezen van een bericht hebben we gelijk (onbewust) een oordeel klaar. We zien direct of iets interessant is of niet. En daardoor oordelen we ook (te) snel of iets waar is of niet.
Omdat we niet bewust stilstaan bij een bericht, trappen we sneller in een nepbericht dat onze mening bevestigt. En berichten met veel likes en reposts worden sneller voor waar aangezien. Makers en verspreiders van nepnieuws spelen hier op in: ze zetten bijvoorbeeld nepaccounts in om hun berichten extra populair te laten lijken. Er worden allerlei psychologische technieken gebruikt om te proberen lezers te overtuigen. Zo wordt het steeds moeilijker om nepnieuws van echt nieuws te onderscheiden!
Check, check, dubbelcheck
Digitale informatievaardigheden en mediawijsheid spelen een grote rol in het herkennen van nepnieuws en desinformatie. Het is daarom belangrijk dat je op school, maar zeker ook thuis, aandacht besteedt aan de kennis en vaardigheden die binnen deze domeinen aan bod komen.
Ga bewuster om met nieuws en check iets vaker een bericht op echtheid. Vooral als het op sociale media voorbij komt. Kijk bijvoorbeeld bij een nieuwsbericht wie de maker is. Welke bedoelingen heeft deze maker bij dit bericht? Soms is een bericht bedoeld als satire, denk daarbij aan de berichten van De Speld. Bij nepberichten is vaak een deel van het bericht wel waar, vergelijk daarom verschillende bronnen met elkaar. Staat dezelfde informatie ook bij andere bronnen?
Komt er een twijfelachtige video voorbij van een politicus of andere BN’er, dan kan het ook een deepfake-video zijn. De ontwikkeling van deze technologie gaat razendsnel en helaas wordt deze techniek ook gebruikt om je te misleiden of om personen in een slecht daglicht te zetten. Onlangs is er in de Tweede Kamer door de meerderheid een motie ondertekend om deepfake-technologie, waarmee echt lijkende nepvideo’s worden gemaakt, in bepaalde gevallen te verbieden.
Hoe stop je nepnieuws?
Nepnieuws heeft vooral een grote impact als het veel gedeeld en geliket wordt. Dus zelfs als jij van berichten weet dat het niet echt is, zie je nog steeds veel van deze berichten voorbij komen. Gelukkig zijn er tegenwoordig journalisten, wetenschappers en vrijwilligers die zich bezighouden met het controleren van nieuwsberichten op echtheid, zogeheten factcheckers. Helaas kunnen zij niet alle berichten checken. Blijf daarom zelf alert en reageer en deel alleen als je een bericht gecheckt hebt.
Tip!
Je eigen kennis over nepnieuws en desinformatie vergroten? Neem eens een kijkje op de website isdatechtzo.nl.
Wil je met je team aan de slag om digitale informatievaardigheden op te pakken binnen de school? De Cloudwise Academy biedt de workshop Verstandig online. Tijdens deze workshop gaan we met het schoolteam aan de slag met informatievaardigheden en duiken we in het onderwerp nepnieuws. Check de workshop hier.
